حکم رحم اجاره ای در اسلام در دنیای مدرن امروز با چالشهای بسیاری روبرو هست. رحم اجاره ای در غرب و در کشور‌های توسعه یافته یا غیر اسلامی به عنوان یک پدیده علمی و به طور کلی یه امر عادی با اهدافی مثبت پذیرفته شده. رحم اجاره ای هم همانند تمام پدیده‌هایی که در دنیای غرب به وجود میاد، کم کم و به طور پیوسته به مرور زمان، آگاهی سازی شده، گسترش یافته و شرایط و قوانین اون تکامل پیدا کرده. همونطور که مطمئناً تا الان خودتون هم متوجه شدین، اجاره دادن رحم در اسلام یه موضوع حساسه و رحم اجاره ای از نظر شرعی حرام هست. قوانین رحم اجاره ای در اسلام و کشور‌های اسلامی به شدت بستگی به رویکرد سیستم سیاسی حاکم و فرهنگ مردم در اون کشور‌ها داره. همچنین رحم اجاره ای در اسلام و به طور کلی احکام و قوانین مربوط به اون نیاز به یه بستر فرهنگی و فرهنگ سازی به طور علمی و پیوسته داره. جدای از مسائل شرعی و فقهی، این کار نیازمند پذیرش در بین مردم کشور‌های اسلامی و مسلمانان و به علاوه عادی سازی اون به عنوان یه پدیده علمی و یه کار درست برای اهدافی مثبت و همچنین خیرخواهانه هست. حکم رحم کرایه ای در اسلام و ممالک اسلامی و رویکرد اون‌ها نسبت به این موضوع شامل تفاوت‌های زیادی با جوامع و کشور‌های غربی و سکولار میشه. هر دو مشتاق رفاه مادر، کودک و جامعه هستند ولی رویکرد‌ها همیشه یکسان نیست. رویکرد اسلامی با مطرح کردن بحث اصل و نسب و هرج و مرج‌های اجتماعی مخالف این کار هست. ولی رویکرد غربی بیشتر منافع این کارو در نظر میگیره. در ادامه به طور کامل به مبحث رحم اجاره ای در اسلام و قوانین و محدودیت‌های این کار در اسلام و مقایسه اون با ممالک غربی پرداخته‌ایم.
اصلاً دلیل بارداری به روش رحم اجاره ای چیه؟
از لحاظ مسائل اجتماعی و علمی حکم رحم اجاره ای در اسلام و قوانین اون نیازمند بررسی هست. چون همونطور که می‌دونید بارداری به شیوه رحم اجاره ای، بارداری یک زن برای یک زن و شوهر دیگه هست که خودشون به هر دلیلی قادر به بچه‌دار شدن نیستن. خب طبیعیه رحم اجاره ای از لحاظ شرعی در اسلام رایج نباشه. این کار به روش لقاح مصنوعی AI و لقاح در شرایط آزمایشگاهی IVF انجام میشه. یک زن جنین رو در دوران بارداری حمل میکنه و پس از زایمان به خانوادش تحویل میده و بعد از اون دیگه مسئولیتی در قبال نوزاد و خانوادش نداره. هرچند در غرب این یک روش جا افتاده و علمی هست. ولی رحم اجاره ای از نظر شرعی در اسلام پذیرفته نیست. به هر حال این کار بر دو نوع می‌تونه انجام بشه:
- روش ژنتیکی
- روش حاملگی
در روش ژنتیکی تخمک زن به طور مصنوعی با اسپرم اهدا کننده (پدر کودک) تلقیح میشه. در روش حاملگی هم تخمک زن اجاره دهنده توسط اسپرم مرد در شرایط آزمایشگاهی بارور شده و در رحم زن اجاره دهنده کاشته میشه. در این خصوص در مقاله عوارض رحم اجاره‌ای نیز به آن پرداختیم. بدین ترتیب زوج‌هایی به دنبال این روش میرن که زن به دلیل عدم وجود رحم یا داشتن بیماری یا از نظر جسمی قادر به بچه‌دار شدن نباشه یا اینکه ممکنه بیماری ژنتیکی داشته باشه که دوست نداشته باشه اونو به فرزندش انتقال بده. همچنین یک زوج اجاره کردن رحم رو به فرزند‌خواندگی ترجیح میدن زیرا در این صورت نورزاد حداقل به صورت نصفه هم که شده با آنها اشتراک ژنتیکی داره. پس هرچند رحم اجاره ای از نظر شرعی خلاف موازین اسلامی باشه ولی مزایا و نتایج مثبت خودش رو داره.
به علاوه این روش در جوامع غربی برای افراد مجرد یا زوج‌های همجنسگرا جهت داشتن فرزند هرچند چندان رایج نیست ولی آزاد هست. همچنین این روش به زنان یائسه و بسیاری از زنان اجازه میده مادر بشن اگرچه هیچ ارتباط ژنتیکی با فرزند ندارن. بدون در نظر گرفتن رحم اجاره ای در اسلام و محدودیت‌های رحم اجاره ای از نظر شرعی ، این کار دو بعد تجاری و بشردوستانه یا کمک به هم‌نوع داره. یعنی علاوه بر اینکه به اجاره دهنده رحم (مادر جایگزین) برای حاملگی نوزاد طبق قرارداد پرداختی صورت میگیره یه حرکت بشردوستانه و کمک به هم‌نوع برای یک زوج هست و نوزاد مثل هدیه‌ای برای اون‌ها هست.
بررسی حکم رحم اجاره ای در اسلام
رحم اجاره ای در اسلام جنبه‌های مختلفی داره و از ابعاد گوناگونی مورد بررسی قرار میگیره. بارداری و به طور کلی رحم اجاره ای از نظر شرعی، دارای پنج جنبه براساس قوانین شریعت دینی هست. بزرگان و مراجع اسلامی در مورد صدور حکم رحم اجاره ای در اسلام این پنج مورد رو درنظر می‌گیرن.
- حفاظت از دین
- حفاظت از نفس یا زندگی
- حفاظت از نسل
- حفاظت از عقل یا ذهن
- حفاظت از ثروت یا همان دارایی
این پنج مورد به وضوح نیاز‌های اساسی و غریزی انسان رو توصیف میکنه. پس در مورد صدور حکم رحم کرایه ای در اسلام هدف و اولویت حفاظت و ارتقاء این موارد هست. میدونیم که اسلام تولید مثل و مراقبت از زنان باردار و سلامت کودکان رو تشویق میکنه. ولی یکی از دلایلی که اسلام با رحم اجاره ای از نظر شرعی مخالف هست اینه که بر اصل و نسب نوزاد تاکید داره و میگه که هر نوزاد باید پدر و مادر خودش رو بشناسه و با اونا خویشاوندی خونی و ژنتیکی کامل داشته باشه.
رحم اجاره ای برای باروری یک پدیده جدیدی هست که بزرگان و مراجع اسلام باید با اون کنار بیان. رحم اجاره ای از نظر شرعی پذیرفته نیست و اخلاق اسلامی نمی‌تونه اونو بپذیره. چون که بارداری به روش رحم اجاره ای تلقیح اسپرم اهدا کننده که یه عنصر خارجیه با تخمک یه زن و گذاشتن اون در رحم یه زن هست که موجب اختلال در اصل و نسب نوزاد میشه.
رحم اجاره ای در اسلام در مورد باردار شدن از نطفه مردی غیر از شوهر، فراتر رفتن و تجاوز به حدود خداوند هست. زیرا از نظر مراجع اسلامی ورود اسپرم مرد به زنی که با او ازدواج نکرده؛ غیر اخلاقی هست. در این مورد آیه‌ای هم هست که میگه کسانی که به پاکدامنی خود توجه نمی‌کنن و از مردی غیر از همسرشان دارای فرزند میشن متجاوز به حدود خداوند هستن. در مقالات قبل در مورد هزینه اجاره رحم نیز با شما گفتگو کردیم. این خود بخشی از مخالفت علما رو در بر داره.
مبحث اختلال اصل و نسب رحم اجاره ای از نظر شرعی
حکم رحم اجاره ای در اسلام در ارتباط با اصل و نسب نوزاد شامل قوانین شرعی مختلفی میشه. یکی از موارد مبحث اصل و نسب در رحم اجاره ای از نظر شرعی این هست که اگر زن اجاره دهنده رحم ازدواج کرده باشه، فرزند حاصل از نظر قانونی و شرعی فرزند شوهرش خواهد بود هرچند اسپرم توسط شخص دیگه‌ای اهدا شده باشه. به علاوه این که اجاره دهنده رحم نه تنها تخمک خودش رو اهدا میکنه بلکه جنین رو هم حمل میکنه. بنابراین در این صورت اون مادر واقعی کودک هست ولی نمی‌شه بهش مقام مادر رو داد.
در حقیقت حکم رحم کرایه ای در اسلام در مورد اصل و نسب این هست که بچه‌دار شدن به این روش باعث ایجاد معضلات هویتی در مورد فرزندان میشه. مورد بعدی این که در بارداری به شیوه رحم اجاره‌ای چون مرد خانواده اجاره کننده رحم با زن اجاره دهنده رحم به قولی قرارداد زناشویی منعقد نکرده پس فرزند نامشروع به حساب میاد. حتی اگه شوهر زن اجاره دهنده رحم رضایت کتبی داده باشه. خلاصه کلام این که در فرهنگ اسلامی باردار شدن از نطفه مردی غیر از شوهر امری ناپسند و غیر اخلاقی محسوب میشه. فرآیند بچه‌دار شدن بین زن و شوهری هست که عقد زناشویی دارن. پس موضوع رحم اجاره ای از نظر شرعی پذیرفته نشده هست و فرزند حاصل از فرآیند باروری از طریق شخص ثالث نامشروع هست.
مسائل فقهی،شرعی و فلسفی رحم اجاره ای در اسلام
اسلام به پاکی توصیه میکنه و دستور میده. از اونجا که از نظر اسلام رحم اجاره ای باعث اختلال ژن‌ها میشه این عمل رو ناپاک میدونه. پس رحم اجاره ای از نظر شرعی باعث ایجاد فرآیندی میشه که در ژن‌ها اختلال به وجود اومده و ژن‌های دو فردی باهم ترکیب شدن که عقد زناشویی ندارن. از این بابت یکی از موارد حکم رحم اجاره ای در اسلام این که از این طریق نطفه نامشروع ایجاد شده. پس در نتیجه این عمل به دور از شریعت اسلام هست.
مورد بعدی بیگانه بودن نطفه از نظر اسلام هست. حتی اگه مردی دارای دو همسر باشه و تخمک زن اول با اسپرم او بارور شده و تا زمان تولد در رحم زن دوم باشه، باز هم از نظر اسلام این کودک متعلق به زنی هست که اون رو به دنیا آورده و نمی‌تونه متعلق به خانواده مورد نظر باشه. از این رو اسلام این نطفه و فرزند رو بیگانه میدونه. کما این که بحث ژنتیکی و بیولوژیکی هم مطرح هست. زن دوم که فرزند رو به دنیا آورده ارتباط ژنتیکی با اون نداره پس نمی‌تونه بگه مادر فرزنده. در مقابل زن اول هم که فرزند رو به دنیا نیاورده با توجه به نظر مراجع و آیه‌های قرآن نمی‌تونه مادر کودک باشه.
یه مورد دیگه رحم اجاره ای در اسلام بحث مالکیت فرزند هست. بر طبق آیه‌ای از قرآن، هیچکس نمی‌تونه مادر کودکی باشه مگر کسی که اونو به دنیا آورده. بنابراین شخص اجاره دهنده می‌تونه ادعای مالکیت کنه هرچند تخمک زن دیگه‌ای رو در رحم خودش داشته باشه. پس حکم رحم کرایه ای در اسلام در این مورد بر اساس موازین دینی دادن حق مالکیت فرزند به کسی هست که اون رو به دنیا آورده.
بحث بعدی رحم اجاره ای در اسلام مقایسه شخص اجاره دهنده به منظور پرستار یا همان دایه در اسلام هست. از نظر اسلام در صورت ضرورت به هر دلیلی مسلمانان می‌تونن فرزند شیرخواره خودشون رو به زنی بسپارن جهت شیرخوردن و پرستاری. در این صورت این زن از نظر اسلام مادرخوانده کودک حساب میشه. ولی در مورد شخص اجاره دهنده حکم رحم کرایه ای در اسلام اینه که این مقایسه اشتباهه و نزد اسلام پذیرفته نیست. چون دایه به دنیا آورنده فرزند نیست و هیچ ارتباط ژنتیکی با کودک نداره. همچنین اسپرم کسی در رحم او کاشته نشده. علاوه بر این دایه فقط تا یه دوره معین به کودک غذا میده و هیچگونه ارتباط دیگه‌ای این وسط نیست.
تفاوت رحم اجاره ای در اسلام و جوامع غربی چیست؟
همونطور که اشاره شد، ممالک و جوامع اسلامی و غربی هر دو مدافع منافع مادر و کودک هستن. هر دو دارای دیدگاه حمایتی از رفاه مادر و فرزند اون هستن. ولی طبق مباحث فوق به دلایل فرهنگی و انحراف از هنجارهای دینی، رحم اجاره ای از نظر شرعی تحت هیچ شرایطی پذیرفته نیست.
در مقابل حکم رحم کرایه ای در اسلام در غرب رویکرد متفاوت و عقیده‌های مختص خودش رو نسبت به این قضیه داره. به طور کلی رویکرد غرب نسبت به همه چیز معمولاً مادی و منافع محور هست. اگرچه رحم اجاره ای در غرب هم به دور از هنجارهای فرهنگی تولید مثل به طور طبیعی و عادی هست، ولی اونا عقیده دارن چرا یک زوج عقیم رو در برآورده کردن آرزویشان محروم کنیم؟ یا این که این کار برای زنان نیازمند بسیاری منافع مالی داره و بعضی زنان از احترام و توجهی که بارداری به همراه داره و حس مادر بودن لذت می‌برن.
از دید مسلمانان رحم اجاره ای از نظر شرعی شرایطی رو به وجود میاره که نقض اخلاق اسلامی و موازین دین هست. همچنین این شرایط بر ضد بستر فرهنگی و روح جمعی مسمانان و اعتقاداتشون هست. به علاوه معتقدن بر روی روابط زناشویی تاثیرات مخربی داره. به عنوان مثال زنان متاهل ممکنه برای رهایی از درد زایمان و فرار از سختی‌های حاملگی، برای بچه‌دار شدن به این روش رو بیارن که فرهنگ اسلامی با این اقدام مخالف هست.
میدونیم حکم رحم اجاره ای در اسلام به دلیل سنت‌های موجود جوامع سنتی سخت گیرانه هست. ولی در فرهنگ غرب به دلایل آزادی‌های متنوع و بستر فرهنگی غیرسنتی، راحت‌تر این مسائل به صورت عرف درمیاد. چون که فرهنگ غربی رحم اجاره‌ای رو به منظور یه فعالیت نوع‌دوستانه می‌بینه. در بین اونا اینطور جا افتاده که این یه پدیده علمی با اهداف مثبت هست. همچنین متخصصان غربی برای جلوگیری به هرگونه نگاه تحقیرآمیز به اجاره دهندگان رحم، معتقدن باید آگاه‌سازی بیشتری در این زمینه به وجود بیاد.
جمع بندی
بحث در مورد حکم رحم اجاره ای در اسلام ادامه داره. زیرا نه فقط مراجع و متخصصان غربی و اسلامی بلکه جوامع هم حق دارن آزادانه در مورد این امر و پیامد‌هاش تبادل نظر کنن. تا کنون رحم اجاره ای از ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار گرفته. همانطور که ممکنه پیامدهای مخرب و معایبی این وسط وجود داشته باشه که قطعاً هست ولی مزایا و نکات مثبت زیادی هم داره. به طور کلی با توجه به صحبت هایی که شد رحم اجاره ای از نظر شرعی در حال حاضر موضوعی نامشروع و غیرقانونی هست. مراجع اسلامی به هیچ‌وجه پذیرای این موضوع نیستن. به این نتیجه رسیدیم که نه فقط در ممالک اسلامی بلکه در جوامع غربی هم رحم اجاره‌ای مستلزم آگاه‌سازی، تفکر علمی و فرهنگ سازی گسترده هست. مطمئناً حکم رحم کرایه ای در اسلام و در کل بارداری به این شیوه در آینده با چالشهای بیشتر و مباحث مفصل‌تری مواجه خواهد بود. امیدواریم به جواب سوالات خود رسیده باشین. سوالات و نظرات خود در این مورد رو در قسمت دیدگاه با ما به اشتراک بزارین.